Koliek is helaas een veel voorkomend verschijnsel bij paarden. Koliek is heel eenvoudig uitgelegd buikpijn. Lichte koliek kun je in veel gevallen zelf behandelen, maar in veel gevallen is het noodzakelijk om de hulp van een dierenarts in te schakelen.

Oorzaken

Er zijn veel verschillende oorzaken voor koliek. Ook zijn er veel verschillende soorten koliek. Oorzaken voor koliek kunnen krampen zijn, bijvoorbeeld door gasvorming, verandering in ligging van de darmen of een verstopping. Sommige oorzaken zijn redelijk ongevaarlijk maar anderen kunnen levensbedreigend zijn voor je paard.

Wanneer je de ernst van de koliek niet goed in kunt schatten of twijfelt, schakel dan altijd je dierenarts in!

Verschillende soorten koliek

Er zijn verschillende soorten koliek. Hieronder vind je een overzicht van de verschillende soorten koliek en de bijhorende verschijnselen:

Zandkoliek
Niet iedereen heeft de luxe van veel gras in het weiland. Veel paarden staan daarom op kort gras. Met te kort gras moet men echter oppassen. Paarden kunnen de graspollen met wortel en al eruit trekken, met als gevolg dat zij op langere termijn te veel zand binnenkrijgen.

Verder komt het voor dat paarden die veelal in de zandbak en/of paddock staan van de grond eten en op deze manier zand binnenkrijgen.

Paarden met een gebrek aan bepaalde mineralen kunnen eveneens kuilen gaan graven en zand gaan eten of op likken in een poging deze mineralen aan te vullen. Dit laatste gebeurt vaak in perioden wanneer ze de mineralen extra hard nodig hebben, bijvoorbeeld tijdens het verharen. Door de inname van grote hoeveelheden zand lopen ze het risico op zandkoliek.

Het ingenomen zand hoopt zich op in de darmen en vormt als het ware een zandbank. Hierdoor kunnen de paarden de voedingsstoffen uit hun voedsel minder goed opnemen. Dit toont zich doordat een paard vermagert en in veel gevallen zorgt het zand eveneens voor ernstige diarree. De darmen raken geïrriteerd en kunnen zelfs gaan ontsteken. De hoeveelheid zand in de darmen kan gecontroleerd worden door met een handschoen wat mest te pakken, en de mest tussen je duim en wijsvinger uit te wrijven. Op deze manier kun je het zand goed voelen.

Let wel op dat dit niet altijd van toepassing is. Niet al het zand komt altijd los. Het loskomen van het zand gaat meestal met tussenpozen. Het is daarom raadzaam vaker dan 1x te testen.

Een tweede mogelijkheid om het te controleren is door de mest verdunnen met water. Na een paar minuten weken kun je het water er voorzichtig afgieten. Het zand is zwaarder en zal onder in de emmer blijven liggen mits er zand in de poep aanwezig is. Bij ernstige zandophopingen is het raadzaam de dierenarts in te schakelen. Deze kan door middel van laxeren het zand uit de darmen loskrijgen.

Om zelf zandophopingen te voorkomen of te verminderen zijn er een aantal handige hulpmiddelen op de markt. Zo bestaat er bijvoorbeeld Zand-weg of Sand Exit (muesli). Beide bevatten onder andere psylliumvezels.

Zand-weg is speciaal voor het verwijderen van zand in het darmkanaal. Ook compenseert het chronische spijsverteringsstoornissen in de dikke darm. Zand-weg bevat de vezelrijke bron psyllium en ondersteunt een goede darmwerking. Daarnaast vormt het een geleiachtige massa in de darmen die ervoor zorgt dat opgehoopt zand zich bindt aan de mest. Zo verlaat het vervolgens het paardenlichaam.

Sand Exit (muesli) is eveneens speciaal voor de verwijdering van zand in het darmkanaal. Ook biedt het compensatie bij chronische spijsverteringsstoornissen in de dikke darm. Sand Exit bevat vezelrijke bronnen als psylliumvezels en geëxtrudeerd lijnzaad ter ondersteuning van een goede darmwerking. Daarnaast vormt het een geleiachtige massa in de darmen wat zand bindt aan de mest om zo het paardenlichaam te verlaten. Door de muesli vorm en de smakelijke appelaroma is Sand Exit eenvoudig aan je paard te voeren.Ook lijnzaadolie kan helpen om wat zand af te voeren.

Gaskoliek
Gaskoliek wordt veroorzaakt door grote gasophopingen in de darmen, vooral in de dikke darm. Dit zorgt ervoor dat de darmwand enorm wordt uitgerekt, waardoor je paard buikpijn krijgt. De gasophopingen kunnen ontstaan wanneer je paard bijvoorbeeld veel lucht zuigt, maar ook door het gisten van voedsel in de darm of het verdraaien van de darm. Als het enkel om een gasophoping gaat in de darm van je paard, is de koliek meestal redelijk mild en makkelijk op te lossen met behulp van darm verslappers en pijnstillers van de dierenarts.

Als je paard of pony een erge luchtzuiger is kan de koliek regelmatig terugkomen. Dit heeft tevens invloed op de conditie van het paard of de pony. Het paard kan vermageren omdat het door de kolieken veel energie verbruikt en minder voedingstoffen op kan nemen.

Er zijn verschillende hulpmiddelen op de markt om luchtzuigen te voorkomen of verminderen. Een voorbeeld hiervan is een luchtzuig band welke om de nek van het paard bevestigd wordt.

Krampkoliek 
Een van de meest voorkomende kolieken is de krampkoliek. De dikke en dunne darm zijn dan verkrampt. Ze trekken dan regelmatig samen van de krampen wat zorgt voor vlagen van behoorlijke buikpijn bij je paard of pony. Deze krampen kunnen verschillende oorzaken hebben:

• Eten van bedorven voedsel;
• Het te snel eten van erg koud voedsel;
• Het te snel drinken van ijskoud water. Deze oorzaak wordt extra versterkt wanneer je paard net gewerkt heeft en dus nog warm is;
• Teveel eten in een korte tijd;
• Worm infecties;
• Snelle afkoeling door onverwachte regen en kou.

Het verschilt per situatie hoe lang de koliek aanhoudt en hoe hevig het is. Niet alle paarden zijn hetzelfde dus de gevallen verschillen per paard. Aan sommige paarden merk je het niet tot nauwelijks. Ook voor krampkoliek zijn darm verslappers en pijnstillers van de dierenarts noodzakelijk.

Verstoppingskoliek
Verstoppingskoliek wordt veelal veroorzaakt door verstoppingen in de blinde- en dikke darm. Na koliek veroorzaakt door krampen, is koliek veroorzaakt door verstopping een van de meest voorkomende oorzaken. Voedsel kan vast komen te zitten in de wijdere delen van de darm en hoopt zich daar op. Dit kan ruwvoer zijn - vooral stro hoopt zich gemakkelijk op - maar het kan ook een combinatie met bijvoorbeeld zand zijn.

Wanneer het vast blijft zitten in de darm en voor een verstopping zorgt, droogt het uit en wordt het nog harder. Hierdoor is de verstopping erg moeilijk los te krijgen. Om dit te kunnen verhelpen zal de dierenarts moeten komen. Het paard of de pony zal gelaxeerd worden met paraffine wat met behulp van een sonde in de maag gegoten wordt.

Paraffine is een glibberige brei, vermengt met water, wat de verstopping los moet weken en door moet laten glijden. Soms is paraffine niet voldoende en is er een sterker laxeermiddel nodig. Omdat het wat tijd in beslag neemt alvorens de paraffine erdoor komt, kan het paard ondertussen pijnstillers van de dierenarts krijgen. Zo wordt de pijn wat verlicht. Wanneer je paard veel stro eet en gevoelig is voor koliek, is het raadzaam vlas of zaagsel als stalbedekking te gebruiken. Zo kan het paard geen overmatig stro meer eten.

Koliek door liggingsveranderingen van de darm
Liggingsveranderingen van de darm, de naam zegt het eigenlijk al. De koliek wordt dan veroorzaakt door dat de darm van ligging is veranderd. Er zijn hier vele verschillende situaties mogelijk in verschillende stukken darm.

• Het omdraaien en daarmee het mogelijk afknellen van een gedeelte van de darm (Torsio);
• Het om een gedeelte van de darm heen slingeren van bijvoorbeeld een vetbult (Lipoom) met een lange steel (Strangulatie);
• Het verstikt raken van een gedeelte van de darm in een gaatje in de ophangband van de darm of in het lieskanaal (Hemia);
• Het vasthaken van een gedeelte van de darm over de band tussen de mild en nier (Entrapment);
• Het in elkaar schuiven van een stuk darm (Invaginatie);
• Het verplaatsen van een groot darmdeel naar een andere plaats in de buikholte (Displacement).

De liggingsveranderingen zoals hierboven beschreven kunnen zorgen voor matige tot zeer ernstige koliek gevallen. Sommige darmproblemen kunnen zowel op korte als lange termijn voor volledige afsluiting van de darm zorgen. De darmen krijgen dan aan de voorkant van de afsluiting een opstopping te verwerken en de darmen aan de achterkant van de afsluiting zullen leeg raken en stil komen te liggen. Dit merk je doordat je paard of pony niet meer mest.

Wanneer de ophoping van voedsel voor de afsluiting te groot wordt, raakt ook de maag overvol. Een paard kan niet braken dus het voedsel zal via de neus er weer uit komen. In dit geval is het uiterste noodzaak dat de dierenarts zo snel mogelijk via een neussonde de maag leeghaalt, anders kan deze scheuren en overlijdt je paard of pony.

Doordat er in het afgesloten stuk darm veel vocht kan ophopen, kan je paard snel uitdrogen en in shock raken. Dit kan door middel van een infuus worden behandeld. Wanneer de darm dermate van positie is veranderd en verstopt zit, is een operatie in veel gevallen noodzakelijk.

Symptomen van koliek

Zoals eerder genoemd is het ene paard gevoeliger voor pijn dan de andere. Hierdoor zullen de symptomen per paard verschillen. Een aantal herkenbare symptomen dat een paard pijn/koliek heeft kunnen zijn:

• Onrustig gedrag;
• Schrapen met het voorbeen;
• Veel omkijken of trappen naar de buik;
• Transpireren;
• Niet meer willen eten en/of drinken;
• Veel rollen;
• Flehmen;
• In een extreem gestrekte stand staan (alsof je paard of pony moet plassen);
• Sloom gedrag;
• Acuut laten vallen;
• Veel liggen en niet meer op willen staan;
• Diarree;
• Opgeblazen buik;
• Voedsel komt via de neus eruit lopen (Dit is zeer ernstig dus schakel meteen de dierenarts in!).

Dit laatste punt hoeft niet altijd koliek te betekenen. Bijvoorbeeld bij een slokdarmverstopping komt het voedsel ook uit de neus van het paard.

Diagnose

Wanneer je denkt dat je paard koliek heeft en je er zelf niet uitkomt is het raadzaam de dierenarts te bellen. Twijfel je, better safe than sorry!

De dierenarts zal moeten bepalen van welke soort koliek je paard of pony last heeft en hoe ernstig de koliek is. Het gedrag van het paard, zijn temperatuur en oogopslag spelen hierbij een grote rol. De dierenarts zal het paard een pijnstiller geven om te kijken of de pijn verdwijnt, hoe lang deze wegblijft en wat de reactie van het paard zal zijn. In sommige gevallen is rectaal onderzoek noodzakelijk.

Behandeling

Bij koliek is het niet eenvoudig om te beoordelen hoe ernstig het is. Dit komt vooral omdat het per paard of pony verschilt in hoeverre zij aangeven er last van te hebben.

Je hebt de hulp van de dierenarts nodig om in te kunnen schatten wat de ernst van de situatie is en met welke soort koliek je te maken hebt. Enkel dan kan er een juiste behandeling worden gestart. Tot de dierenarts er is, en je dus nog niet weet welke soort koliek het is, is het raadzaam met je paard wat rond te stappen.

Beweging is goed voor de darmen en kan de pijn iets verlichten. Wanneer je paard niet tot nauwelijks meer in staat is om te blijven staan, is het verstandiger niet te gaan wandelen. Je paard of pony mag tijdelijk even niet meer eten. Ook is het niet verstandig om ze grote hoeveelheden water te laten drinken. Wanneer de dierenarts bepaald heeft wat het behandelplan zal worden, krijg je ook adviezen voor de komende tijd betreft voedsel, stalbedekking en verdere controle.